Financiële malaise bedreigt zorg­trans­for­ma­tie

De financiële performance van algemene ziekenhuizen bereikte in 2023 een dieptepunt. Dat constateert accountantsbureau BDO in de jaarlijkse analyse van de jaarrekeningen. Structurele problemen, zoals dalende operationele rendementen, personeelstekorten en oplopende investeringsachterstanden zetten verder door. Daarmee komt ook de transformatie van de sector, zoals vastgelegd in het Integraal Zorgakkoord (IZA), in gevaar.

Bijna de helft (46 procent) van de zestig onderzochte ziekenhuizen behaalt een resultaat onder de  ‘kritieke grens’ van 1 procent, zo constateert BDO. Dit is bijna een verdubbeling ten opzichte van 2022. Gemiddeld daalde de resultaatmarge van 1,51 procent naar 1,27 procent. Als gevolg van de dalende resultaten is het aantal ziekenhuizen dat rode cijfers schrijft van twee naar acht verviervoudigd.

Energiekosten stijgen explosief

De kosten voor personeel niet in loondienst (PNIL) blijven onveranderd hoog: 6,2 procent van de totale personeelskosten in 2023 tegen 5,9 procent in 2022. De onderhouds- en energiekosten zijn vorig jaar met 44 procent “explosief” gestegen tot 518 miljoen euro. Samen met de oplopende patiëntgebonden kosten vormen ze de voornaamste oorzaak van de stijging van de overige bedrijfskosten. Vanwege de financiële nood raken investeringen in vastgoed steeds verder op de lange baan. De vastgoed-ouderdomsratio is verder gedaald tot 46,6 procent, een tiende lager dan in 2022.

Lichtpuntjes

Lichtpuntjes zijn er ook. De liquiditeit – uitgedrukt in maanden omzet – is over 2023 licht gestegen naar 1,08. Dit was in 2022 nog 1,02. Toch scoren de ziekenhuizen over de hele linie lager dan de door banken gehanteerde liquiditeitsrichtlijn van circa twee maanden omzet als buffer. De solvabiliteit van de ziekenhuizen, oftewel hun buffer om eventuele verliezen op te vangen, stijgt in 2023 met bijna een punt van 33,3 procent naar 34,2 procent. De ziekenhuizen profiteren met name van lagere rente. Het saldo van de rentelasten en -baten is in 2023 met 13,3 miljoen afgenomen tot 162,4 miljoen euro. In 2022 was dit nog 175,7 miljoen euro; een daling van 7,6 procent. Daarnaast blijven de totale personeelskosten als percentage van de totale opbrengsten dankzij hogere tarieven en groeiende productie in 2023 gelijk. Niettemin zijn die met bijna 60 procent fors.

Transformatieopgave

Deze positieve kanttekeningen kunnen niet verhullen dat de ziekenhuizen met een fundamenteel probleem zitten. Om de transformatie van de zorgsector te laten slagen, zijn duurzame verbetering van het resultaat en investeringen nodig. Onder het huidige bekostigingsmodel betekent dit vooral meer productie draaien. Dit is precies het tegenovergestelde van wat het Integraal Zorgakkoord (IZA) beoogt, namelijk de juiste zorg op de juiste plaats. Die juiste plaats is vaak niet het dure ziekenhuis, maar ligt dicht bij de burger thuis. Ziekenhuizen die actief aan deze transitie meewerken graven hun eigen financiële graf, doordat ze minder patiënten zien en dus minder betaald krijgen. “De huidige bekostiging van de zorg sluit niet goed aan bij de transformatieopgave die er ligt”, constateert BDO. “Naarmate een ziekenhuis beter wordt in het leveren van passende zorg, worden de financiële resultaten steeds verder uitgehold.”

Vangnet

“Transformatie naar passende zorg moet financieel lonend zijn”, vindt Vincent Eversdijk, voorzitter branchegroep Zorg van BDO. Het accountantsbureau doet hiervoor enkele aanbevelingen. Zo zouden ziekenhuizen resultaatverbeteringen, binnen de gemaakte afspraken van het IZA, moeten kunnen behouden. Ook pleit BDO voor een vangnet tijdens de transformatieperiode. Dit vangnet voorkomt onnodige complexe gesprekken met zorgverzekeraars en banken over bijvoorbeeld bijzonder beheer.

Regionale investeringsagenda

Daarnaast zou er op regionaal niveau betere afstemming tussen de investeringsplannen moeten komen. Een regionale investeringsagenda bevordert sector-overstijgende samenwerking, het delen van informatie en het optimaal benutten van beschikbare capaciteit. Dit vergt op het niveau van individuele ziekenhuizen strategische portfoliokeuzes.

Gemiste kans

Digitalisering moet wat BDO betreft effectiever worden ingezet. “Digitalisering wordt nog te vaak uitgevoerd zonder de onderliggende (administratieve) zorgprocessen te herzien”, constateert het accountantsbureau. “Dit is een gemiste kans.”
Door zorgprocessen te herontwerpen wordt de administratieve lastendruk verminderd en het capaciteitsmanagement verbeterd. Daarmee versterkt het niet alleen de businesscase voor digitaliseringsinitiatieven, maar ook het algehele resultaat.

Contraproductief

Digitalisering mist daarnaast een efficiënte, landelijke aanpak. Een center of excellence kan de implementatie versnellen en kwaliteit verbeteren. BDO juicht het toe dat het kabinet initiatieven rond databeschikbaarheid en de inzet van AI versnelt. Maar voor het welslagen van de transformatie van de zorg is brede beleidsmatige consistentie nodig: “Bezuinigingen op onderzoek en onderwijs, evenals op preventie en gezondheidszorg, zijn daarbij contraproductief en vergroten juist de druk op de Nederlandse gezondheidszorg.”